De 'Real Basilica de San Francisco el Grande' werd in 1760 in opdracht van koning Karel III gebouwd op de plaats waar in 1217 de Heilige Franciscus zelf een klooster gesticht zou hebben. Het gaat om een basiliek in neoclassicistische stijl, ontworpen door de architect en franciscaan Francisco Cabezas (1709-1773), met zeven kapellen in een cirkel. Na een stillegging in het jaar 1768 werd het voltooid door Italiaanse architect in Spaanse dienst, Francesco Sabatini (1722-1797), verantwoordelijk voor de kromme façade.
De basiliek heeft een koepel met een hoogte van 58 en een diameter van 33 meter, waarmee het de grootste is van Spanje en de op twee na grootste van Europa -na de koepel van de Sint Pieter in Rome en die van de Hagia Sofia in Istanboel. De koepel en de gewelfde plafonds zijn beschilderd met fresco`s, die taferelen uit het leven van Franciscus van Asisi verbeelden. Verantwoordelijk daarvoor waren Manuel Domínguez (1840-1906) en Alejandro Ferrant (1843-1917). De andere helft, op gouden achtergronden is van de hand van José Marcelo Contreras (1827-1890).
Evangelisten
Bij het hoofdaltaar staan beelden van de vier evangelisten, vervaardigd door de beeldhouwers Francisco Molinelli (ca. 1834-1905) en Antonio Moltó (1841-1901) uit imitatiebrons -een mengeling van gips en hout. Het gestoelte daaromheen werd in 1885 overgebracht uit het klooster van Jerónimo de Santa María del Parral in Segovia, en aangepast aan de ruimte. Het dateert uit de Renaissance. In de twee torens bevinden zich 19 klokken.
In de basiliek zijn werken van grote Spaanse meesters -als
>>Francisco de Goya (1746-1828) en Francisco Zurbarán (1598-1664)- te bezichtigen. Op dat van Goya, uit 1784 (zie links hiernaast), staat de schilder zelf als jongeman afgebeeld in een scene waarin Bernardinus
van Siena preekt ten overstaan van koning Alfons V van Aragón (1396-1458). Dat van Zurbarán, daterend uit 1629, toont ons het bezoek van Thomas van Aquino aan de Heilige Buenaventura. Tevens zijn er schilderijen van Alonso Cano (1601-1667), de Caravaggistische schilderes Artemisia Lomi Gentileschi (1593-1654) en de Vlaming
>>Gaspar de Crayer (1584-1669).
Pantheon
In 1836 werd de basiliek door de Spaanse overheid geconfisqueerd, waarna het twee jaar later werd gebruikt als kazerne. In 1869 werd het
nationaal pantheon, waardoor er enkele bekende Spaanse kunstenaars en politici begraven liggen. Ook de stoffelijke resten van o.a Calderón de la Barca, Alonso de Ercilla, Garcilaso de la Vega, Francisco de Quevedo, Ventura Rodríguez, Juan de Villanueva en Gonzalo Fernández de Córdoba werden naar de kapel overgebracht, maar vijf jaar later naar hun oorspronkelijke rustplaats terugbezorgd.
Restauratiewerken vanaf 1879 hebben de basiliek enkele bijzondere verfraaiingen bezorgd. Veel schetsen daarvan worden bewaard in het madrileense
>>Prado museum. In 1926 was het koning Alfons XIII (1886-1941), die de basiliek teruggaf aan de franciscanen. Tijdens een restauratie in 1971 werden het dak en de fresco's hersteld.
